Юртах лаьца
Цхьа Iадат да тха редакцен, цхьацца йолча вай мехкарча юртех лаьца яздеш. Юрт ше ювцарал совгIа, цу юрта хьалах а, хувцамех а, юрта бахархоех а дувц оаха. ХIаьта тахан шоана ювц лов тхона къаьнагIчарех йола юрт СурхотIе. Укх юкъе цхьацца юртах дола дувцараш доашхаш тахан вайна юкъе боаца Дала геш долда царна, байна нах хила тарлу. Цун бахьан да, уж дийна болча хана ер статья кийчъяь хинна хилар. Хьалха «Сердало» газете кепа а техаяр укханна. ХIаьта хIанз йоазо дикка шердаь, юрта долча хьалах а дувцаш яздергда вай тахан.
СурхотIе къаьнара юрт я. Геттара бIаь шераш хьалха Ювси-Боарз аьле йоаккхаш хиннай укх юртах цIи. ХIана аьлча эггара хьалха укхаза ваха хайна саг Ювси яхаш хиннав аьнна да, юртахош дувцача оаламашкахьа. Боккхийча наха а тархаьрхоша а яхачох кхерий заман хана денз нах бахаш хьайоагIаш я СурхотIе. Из юрт улл лоамеи ареи къастача, Экажакъонгий-Юртаи, Iаьлий-Юртаи, Яндарени, Галашкени, Алхастени юкъе. IX бIаьшара юккъе 1859-ча шера эрсаша дIаязъяй из юрт (Сурхахи) аьнна, бахаш нах а болаш доккха доазув а долаш юрт я из, аьнна. Цу ханал 6-7 шу хьалха, юртара нах вIашагIа а кхийтта, (1952-1953 шш.) шоайла дага а байна хержа хиннай юрта «СурхатIе», аьнна цIи. Цу хана денз иштта из цIи йоаккх укх юртах. Къаьстта иштта наха вIашагI а кхийтта из цIи юрта ялар ший бахьан долаш хиннад.
Царский Россе кулгалхоша паччахьалкхен массайола кагий юрташ, отараш вIашагIа а тохаш йоккхий юрташ хьае аьнна хинна амар кхоачашдеш, хIанз СорхотIе уллачара дада отараш вIашагIа а теха СурхатIе аьнна цIи дIаяхийтай юртарча наха. Боккхийча наха а, тархьарахоша а, метта говзанчаша а хьаяхачох «Моалой сур ха тIа лаьтта моттиг» яхилга да СурхатIе. Эрсий меттал аьлча (местность, где стояла войско монгольской династии) яхилга да из. Бакъда хана йIоахал гIалгIашта юкъе СурхотIе, аьнна дIаяхай цун цIи, хIаьта Эрсаша Сурхахи, аьнна язъяьй из дIа.
XIII бIаьшара, моалоша Магас йожа а яь вай мохк дIалаьцача хана, укх метте моалой бIуво ха лоаттадаьд, гIалгIашта духьал. ХIана аьлча, цу хана гIалгIаша лоамара IокIал а бувлаш, укхаза лоаман цIог йолча Сурхо тIа дIа а лечкъаш, тIаккха, цигара дIахо а болхаш говрий ремаш, доахан, же Iулаш кхувлаш, довнаш деш, уж боабеш дикка зенаш деш хиннад моалошта, цигара уж дIабаххалца йолча хана чухь. Цудухьа, шоай сур лораде а, цун лоаттам кхоачаме хилийта а оттадаь хиннад моалоша из ха.
Сурхо тIа бахача Хьажий мурдий тхьамада хиннача Овшнаькъан ИспаIий Iабдулмажийта дувцар, хIанз Нада-Боарз болчеи, Сурхо тIара Яндаре дIаводача йолча Аьлти баламаш яха моттиг йолчеи, Экажкъонгий юртагахьа Iоводаш хилча юртара аравоаллача Кенал дехьа кхелахой кхетаче хинначеи цу юрта кхаьннахьа Моалоша гIалгIашта духьала шоай ха лоаттадаьд, яхаш: «Укхаза шарачара лелхабаь лоам хьалчутеттача гIалгIашта юххьанца даа хIама хиннадац. Цхьатарра тоттабенна чубахарах хала хиннад наьха хьал. Лоалахарча гуржаша гIо-новкъостал деш-м хиннад царна, хIаьта а, низагIа мохк баьккха вагIача моастагIчунга паргIата вай лаьтта са а доаккхийтаргдац вай, царгара воай дезал кхаба кхача а Iалаш бергба вай аьле, чухьелхаш хиннаб царна гIалгIай. Цу хана хIанзар Галашке йолча меттера денз Iоахо шарача мел баьха гIалгIай моалоша хьалчутетта лоам баьхаб. Цудухьа шоашта царех лорабала а, царга шоашта къоалаш ца дайта а лоаттадаьд Моалоша из ха. Из доацаш кхы а, хIанз Яндаре уллача а, Экажкъонгий-юрт уллача а, Наьсарен Iабе-Гув тIа а иштта кхы дIахо а ха лоаттадаьд цар».
СурхатIе яха цIи хилале, кхы а дукха тайпара цIераш йоахаш хиннай укх юртах; Ювси-Боарзе, Нада-Боарзе, Кенхойче, ЛургIе-дукъ IамгатIе, иштта кхы а. Цудухьа ишта барт а баь дIачIоагIаяй из цIи юрта бахархоша массаза цхьа цIи лелаергйолаш. Из дика дагадоагIаш ба Сурхо тIара боккхий нах.
«Шо-шоашта дага деххача тайпара юртах цIараш яха нах бола ма белланге а, вIашагIа а кхийтта, барт а баь цхьа юрт хургйолаш СурхатIе аьнна дIатиллай юртах цIи. Цигача хиннаб, Нада-Боарзера а, IамгатIера а, Кенхойчера а Ювси-боразера а, ЛугIе-дукъара а, кхыча моттигашкара а нах. Цу хана шо-шоай отарашка баьхаб цхьабараш. СурхатIе аьнна цIи хьалхаяьлар бахьан да, оалар тха даь-вошас Моалоша укхаза сур лоаттадаь хилар. Цо яхачох, дуне мел латта моалой цIи а йовргъяц, цар вай мехка а, вай дахача юрта а даьр доккха хIама да, цудухьа из цIи белгальергья вай аьнна хержа хиннай наха, массабараш раьза а болаш. Из да-кх цох сона ховр», – аьнна дийцар Сурхо тIарча Даканаькъан Аслакъий Дауда.
СурхатIе карарча хана 17 000 совгIа саг вах, вешта дIаязбинца, ханна бахараш а тIехьа дIалаьрхIача укхаза 20 000 гаргга саг вах. Юрта диъ рузбана маьждиг да, маьждигашка хьужаренаш я, уж йоацаш кхы а моттигаш я берашта Къуръан хьехаш. Юрта йиъ юкъара школа я, кхоъ цхьайтта класс яккхалцеи йиълагIаяр ийс класс яккхалцеи дешаш. Дарбанче я массадолча оагIорахьа шоай говзал кхетаеш лораш а болаш. Культура цIа да укх шера хьа а дийла болх бе доладенна. Юрта юкъе а юрта гонахьа а дукха шира аламбекъаш да: эзараш шераш хьалха денз гIапаш лаьтта моттигаш, боарзаш, тIема чIоагIлен даьха ораш, нах баьха моттигаш, кхыдараш а. Тархьарахоша яхачох, Къаьнарча Магаса юкъейоагIаш хиннай хIанз СурхотIе уллаш йола моттиг. Укх юртарча бокххийча наха яхачох, мехка хьалхоша кхетаче еш хиннача моттигех цаI Сурхо тIа а хиннай.
Сурхо тIа йоккхий хьунаш я, гувнаш да, дукха хьасташ да хIара хьастан ше ший оалам а дувцар а долаш. Доахан жа леладеш бахача наьха шоай доалахьа фермаш я, Iаьдала а наьха шоай а доалахьа колхозаш я. Сурхо тIа эггар лакхагIа йолча метте, Iамг (озера) ба, вешта IамгатIе а оал цох наха, юрт Iойиллал йоккха моттиг из йоландаь. Цу Iамгах дувцаш дукха шира дувцараш а, оаламаш а да наьха.
Юрта юкъе гIолла аьле (река) доагIа Iо, из доацаш юрта йисте гIолла доагIа цхьаькха аьле Кен. Цхьаболча наха Кенч аьле, харцахьа йоаккх цу аьлен цIи. Цу Кена атагIен гаьна доаццаш хиннад из, моалоша гIалгIашта духьал лоаттадаь ха. Моалоша СурхотIе уллача моттига кхы хьалхо ха лоаттадаь ца хилар дувц боккхийча наха: «Шаьрача аренашка баха Iема моалой, хьунах чIоагIа кхераш хиннаб. Цудухьа фуннагIа даь а хьуна гаьнагIа хила гIийртаб уж. Сурхо тIара дIайолаенна лоам хьалчукхаччалца вIалла ца хадаш хьал йода из хьу. ХIаьта Магас йоаккхаш лаьттача тIем тIа моалошта дика дайза хиннад, хьуна юкъера ара а лелхаш гIалгIаша шоашта духьала ду довнаш», – дувцар Сурхо тIарча Дошакхлой Iаьле Султана.
Лакхе аз аьннача тайпара моалоша лелхабаь лоам хьалчутетта хинна гIалгIай тIехьагIо моастагIий дIа а баха, кIезига шоай низ а Iоабаь юха лоамара IокIалбувлача хана, дукхагIбараш цкъа хьалха Сурхо тIа совцаш хиннаб: «Лоамара IокIал а бувлаш шарача баха уйла йола гIалгIай укх юрта сувцаш хиннаб. ДIа-хьа бахе кхыча юрташкахьа фу доал а хьаже, тIаккха мара болхаш хиннабац уж кхыча юрта баха дIа. ХIара лоамара IокIалваьнна шаьрача ваха хайнача гIалгIачун цIа лархIа мегаргдолаш я СурхотIе», — йоах, тархьархо, мохктохкархо, йоазонхо волча Овшанаькъан Мусас.
Тархьархочо Коазой Дауда Нурдина хьаяхачох 1944 шера гIалгIай СибрегIа бахийтача хана, СурхотIе хIирашта дIаенна хиннай. ХIираша хийца хиннай цун цIи Мамисон, аьнна. Бакъда бовзаш боацача мехка 13 шу а даьккха шоаш баьхача гIалгIай юха цIабаьхкачул тIехьагIа меттаоттаяй юрта цIи.
Совета Iаьдал долча хана юрта гаьнадоацаш, хьунагIа ракеташ латташ моттиг хиннай, «Зона» оалаш, тахан а иштта оал цу моттигах юрта бахархоша а мехкахоша а. 1992 шера ГIалгIайчен бокъо метта а оттаяь вай республика хьаяьчул тIехьагIа, тIеман часть лаьттача моттиге ГIалгIайчен паччахьа амарца Лоаман Кадетий Корпус хьальяьй. Цу дешарле, шоашта говзал эцаш деша багIа кагирхой дукхагIа йолча хана йоккхача вай паччахьалкхен Россе хьалхара моттигаш йоахаш белгалабувл. Ший толамашца а дешархошца а дика цIихеза я Лоаман кадетий корпус.
Таханарча дийнахьа СурхотIе ГIалгIай мехкара йоккхагIйолча юртех цаI я. Дукхача тайпан нах бах укх юрта: Овшанаькъан, Муцольганаькъан, Даканаькъан, Белхарой, Меданаькъан, Налганаькъан, Исмейланаькъан (Хамхой), Iарчакханаькхан, Матенаькъан, Баркинхой, БIархой, Бохтаранаькъан, Йовлой, Мержой, Кхорахой, Оздой, ишта кхы дукхабараш а.
Вай мехкарча юрташка дукха тайпара хьаэца дика хIамаш да, къаьстта тархьара оагIорахьа боккха пайда эца йиш йолаш да вай, тахан боккхий нах дийна болча хана. Цудухьа дехар да са нахага, къаьстта кагийчарга шоай юртарча боккхийча нахага дIа а хетташ, дIаязде шоаш дахача моттигах дола дувцараш, оаламаш, кхыдараш. ТIехьагIа тархьара даькъе а фолклора даькъе а Iодилла хIама хургда вайна.
Дешарахи Iилмахи
Сурхо тIара нах массаза бусалба а вешта дунен а Iилмашта тIакхувш хиннаб. Из гуш да цу юрта хинна а тахан болаш а бола моллаши, дешара Iилмангахьа къахьегаш толамаш доахаш хьабоагIа нахи теркал бича. Даьла раьза хилва цунна Сурхо тIара хиннав Устаз Белхарой Iанарбика БатIал-Хьажа, цу юртара хиннав Гаьгенаькъан Угуза Терсмейл-Хьажа, цу юртара хиннав дукхача шерашкахьа Сурхо тIарча а, кхы дIахойолча а юрташкарча берашта Къуръан хьехаш хинна Матенаькъан Гарвожа Солсбик, цу юртара вар Муцолганаькъан ОхIлой Iусман-молла. Уж аз цIераш яхараш а боацаш кхы а дукхаш цIихеза дийша нах хьабаьнна юрт я из. ХIара кура тIа кхоъ-виъ молла воацаш ха хиннаяц Сурхо тIа укх тIехьарча 150 шера. 1900 шера боккхагIболча вежараша, юрта ши гIат йолаш вIаштIара яьча хьужаре берашта хьехаш хиннав Матенаькъан Гарвожа Солсбик-молла. Лохерча гIата чу кIаьнкаши, лакхерча гIата чу йиIигаши деша багIаш хиннай Матенаькъан Гарвожа дезало шоай коа хьалъяь Къуръан Iомадара гIишло хьужаре. 1929 шера цхьаккха дин ма кхайкаде, из лела а ма де аьнна, цу ханарча Iаьдала керте лаьттача Иосив Сталина амарца массадола дин леладу моттигаш дIакъайла хиннай. Цох дувц Солсбик-молла воIа Матенаькъан Iабдул-Iазита: «Дала гешт долда царна, берашта Къуръани, кхо жайни хьехаш хиннав тха да Солсбик. Бакъда Iаьдало дин духьала болх болабаьчул тIехьагIа гучахьа леладу гIулакх дита дийзад цун. Дале а, цхьаццанахьа Долакха-юрта а, Яндаре а, Ачалкхенашка а, Мочкъий-юрта а дIа-хьа ухаш берашта Къуръан хьалхадоахаш болх лелабаьб цо. ХIаьта цунца дешабаьгIача Сурхо тIарча кагийча нахах боккхий дийша Iалам нах, моллаш хиннаб. Царех тIеххьарвар ши-кхо шу хьалха кхелха Муцолганаькъан Iусман-молла а», — Дувц Солсбика Iабдул-Iазита ший даьх.
КIаьнкашта къаьстаи, йиIигашта къаьстаи хьехаш хиннад молла, шийца дешадагIача берашта. Из дика дагадоагIаш вар Сурхо тIара Налганаькъан Берс. Цо дийцар: «Дала даькъала волва Солсбик-молла, къахетаме саг вар из, безаме саг вар. Ши гIат а йолаш, лохе кIаьнкаши лакхе йиIигаши деша багIаш яр цун хьужаре. КIезига аз а дийшар цунца. Ше берашта эгIаз вахача кIацхала, е бIарий гаьна ткъоврех баьккха саьрг бе а белле волалора из берашта юкъе гIолла, улгата кулгаш IотIадахкал, яхаш. Бераша шоашка аьннар а дий IотIадохкар шоашта хьалхашка теха доахкача улгаш тIа кулгаш. Дала гешт долда цунна, къахетаме ма варий из, тохацар цо берашта кулгех саьрг. ЛаьрххIа воккхача сагаца мо къамаьл а деш хьехар дора. Массаза цо дувцаш цхьа хIама дар, дийшари цадийшари къостам болаш ва яхаш. Дийшар Даьла лай ва, цун дуне а Iаьхарта а довзаргда, хIаьта цадийшар воккха Iовдал ва, оалар цо тхога ше эгIазвахача. Иштта саг вар Гарвожа Солсбик-молла».
Сурхо тIара эггар хьалха даь маьждиг 1845 шера даьд, Сурхо тарча Налганаькъан Оалхазар-хьажий коа даьгIад из. ХIаьта юрта юкъе юртахоша барт а кхийтта даь доккха рузбан маьждиг 1880 шера даьд. Цу хана маьждиг хьадийлача цига хьалхара имам эттар Сурхо тIара Гаьгенаькъан Угуза Терсмейл-Хьажа ва. Цу ханалца рузба даьд Сурхо тIарча наха Оалхазар-Хьажий коа даьгIача зIамигача маьждиге. Юрта юкъара рузбан маьждиг хьадийла цу чу хьалхара рузба деча дийнахьа, Оалхазар-Хьажий цIен баркал оалаш къамаьл даьд БатIал-Хьажас яхаш дувц боккхийча наха: «Доккха дика да вайна Дала даьр. Тахан Цун къахетамца юрта юкъара маьждиг даьд вай. ХIаьта тахханалца шоай коа, нахага рузба дайташ, маьждиг леладаьча Налганаькъан Оалхазар-Хьажий цIено юрта рузба а жамаIат а тIерадаьккхад, Дала мел дайтача дийнахьа пхи параз ламаз цхьана дарцеи, хIара пIаьраска дийнахьа рузба дайтарцеи. Царна Даьла раьза хилва. Укх 35 шера уж бахьан долаш рузба де а жамаIат лоаттаде а аьттув хиннаб наьха. Царна баркал хилда. Дала Iалаш болба уж». «Укх ткъаь пхийт шера» яхача дешо хьахайт Налганаькъан Оалхазар-Хьажий коа даьгIа маьждиг 1845 шера даь хинналга.
Сурхо тIара маьждиг деча хана Iаьдалах хьулалуш, дийнахьа болх бе ца бохьаш бийсанна болх беш иштта къа а хьегаш юрто юкъарча ахчах даьд из маьждиг. ХIаьта цу хана цун мимар Буро тIареи, Шолжа-гIалий тIареи кирпишк хьа а кхохьаш БатIал-хьажига хьалхале а йолаш цун ахчах даьд. Юртагара пурам а дийха дайтад БатIал-Хьажас из мимар кирпишках.
Ха дIа мел йода юрта адам хьадаржарца, цаI а, шиъ а маьждиг ца тоъаш кхоалагIа а диълагIа а рузбан маьждигаш да Сурхо тIа. Тахан юрта массадолча маьждигашка бусалда дина бовхамаш хьехаш хьужаренаш я, дIахо долча юкъарча маьждигашка а хьех берашта Къуръан а кхы дIахо дингахьа эшаш дола гIулакхаш а. Иштта хоза тарлуш, шоашта хьаьнала къа а хьегаш бахаш ба Сурхо тIара нах.
Школашкарча дешарах
Йиъ школа я сурхо тIа, кхоъ 11 клласса яккхалца хьехаши цаI 9 класса хьехаши. Номер 2 йола школа соахка дIахоарца а яь цига керда йоккха школа хьалъеш латт 500 совгIа бер чугIоргдолаш. Из йоацаш кхы а шиъ школа дIайолаяьча латт Сурхо тIа хьал ца еш, ахчанцара хаттар чоалхане хилара бахьан долаш. Уж йоацаш кхы а юкъара гIишлош я юрта хьалъеш.
«Укх юрта керда Культура цIа даьд, даггара хьалъеш латташ йоккха школа я, хьатIадоагIача шера бераш дIачудаха а дезаш. Шин школа кIоаг баьккхаб, хIанзарчоа болх ца беш говж уж яле а. ХIаьта номер цаI йолча школа а цхьа тъкъам хьатIабеш латт из дIашеръергйолаш. Берашта лаьрхIа хьалъеш йоккха детский сада я укхаза, 350 совгIа бер чугIоргдолаш, из а хьатIадоагIача шера юкъе чакхъяла езаш я хьадувцачох. Юрта йолаш йола низъоамала гIишло-клуб тоаеш я даггара, берий къахьега аьттув хургболаш. Юртара амбулатори з1амига яле а дика болх беш я. Юрт йоккха хиларах цига йой а, е кхычахьа йой а тхоашта юрта больница е аьнна хаттар айдаьд оаха, юрта депутаташца дега а дайна. Эшамаш доацаш-м вай дахарг а дац, хIаьта а ма хулла наьха хьашташ кхоачашде гIерт тхо», — йоах Сурхо тIарча администрацен Кулгалхочун гIонча волча Мидаранаькъан Мустафас.
Сурхо тIарча номер цаI йолча школе, дукха хана денз болх беш, шоай деррига вахар цига дIадихьад ала йиш йолаш хьехархой боахк. Уж меттел цар дезал а дезалий дезал а хьакхийнаб цу школе. Цу тайпара хьехархой дукха ба вай мехка, берашта Iилма хьехарал совгIа, хьехам беш, нахаца леладе деза гIулакх мишта хила деза хьалхадоаккхаш хьабоагIа уж таханарча денга кхаччалца.
Школа ше къаьнара яле а кхычарел тIехьаюсаш яц. Укхаза бераш дукха хиларах шин сменах да дешаш. Дехьара школа дIахоарцаяьчул тIехьагIа кхы а бераш тIакхийттад цига. Цудухьа хало да болх бе, хIана аьлча 800 совгIа бер да школе дешаш. Укх школан коа а болх ба бодаш, хьатIабеш цхьакха цхьа ткъам ба школа. Амма болх лаьгIо бода цигара дIа. Догдоах вай из болх ший ханна чакх а баьнна цу къаьнарча школан болх аттача баргхиларга. Бакъда, 1961 шера хьалъяь йола ер школа чIоагIа къаьна я, тиша я. Укхан 57 шу даьннад, цудухьа ер а вож санна дIахоарца а яь укхаза керда школа хьалйоре бакъахьа яр, нийса а хургдар. ХIана аьлча, керда хьалдаьр мо хилац хетта тоадаь хIама. Цу гIулакха а Iаьдало сомал ергья аьнна хет сона.
Юртарча хьалах
Юрта дукха ба шоаш леладеча хIамах бахаш нах, цхьаболчар юртбоахама даькъе къахьег, вожаш гIишлонхой ба, цхьаькъаш лораш ба, хьехархой ба. Уж берригаш мехка хьал тоадеча а, меттаоттадеча а къахегаш болх беш ба. ХIаьта хьаде хIама доацаш бахараш а нийслу укх юрта нах. Юрта бахархой шоаш цIена бахаш бале а, цхьайола моттигаш нувхаш Iокхийса, бIехъяь хул укхаза. Хьокхама аьлча юрта юкъе гIолла Iододаш долча Сурхахий яхача аьле чу го йиш я шушаш, пакеташ, памперсаш, пахашкаш ядаш. Цхьаболча наьха карта юхенашка а го йиш я ядаш кагий нувхаш. Цу йоккхача юрта нувхаш дIакхувсаш кхалаж яц, хьалха дIадахача шерашкахьа хинна яле а, йоацаш дика болх а ба. ХIаьта а коравоагIа цига нувхаш дIакховса саг.
Хьалха юрта дажаш массехк доккхий доахан же Iулаш хиннад, хIаьта хIанз цхьадола Iулаш дIадайнад, вожаш кIезгаденнад, доахан жен дажа моттиг цахиларах. Вешта цох бахьан а даь леладе дог цадоагIараш а хургба. Хьалха доахан дажаш хинна йоккхий моттигаш хIанз кашамаш даь а, кхаж даь а эшаеннай. Юртта бахаш бола нах хьабаржарах лаьтташ кIезига да, кхийнача кагийча наха дIадекъа дIадала лаьтта хилац. Дукха дезалаш ба Сурхо тIа цхьан цIагIа пхиъ е итт маIа саг волаш, эггара зIамагIвар кхийна саг йолаяь ший дезал болаш бале а лаьттан чIегилг йоацаш ба. Цу гIулакха сомал йоре бакъахьаяр Iаьдало, квартираш хьалъяь а е цхьаннахьа лаьтта дийкъа а.
Ахкан замалахьа хий дIалакъаш, цунца бала болаш хул юрта цхьайола моттигаш. Бакъда, газ, свет, доагIача хана хий дика да укхаза. Юрта хьасташ дукха дале а хьалха санна хьаста тIа ахац укхаза нах, кхыча юрташка ца ухаш мо мара. Йоккхача юрта берашта лувча Iам бац, юрта юкъара боагIача боараме баь футбольни поля бац, эшамаш дукха да, дале а уж юстардаха гIерташ къахьегаш ба юрта кулгалхой.
Цхьаболча юрта таронаш йолча наха новкъостал ду юрта, масала школьная яхача улицах, нагорная яхача улицах иштта кхыча улицашка асвальт биллаб ТIумгIой (Эстамиров) Бексолта Хьамзата. Из доацаш кхы а гIулакхаш леладу таронаш йолча наха юртарча мискача наха.
Геттара йоккха хьу я Сурхо тIа, цига лийгаш, саьрч, бертий, цогалаш, пхьагалаш, чарч, акха циск, хишк, дукха акха оалхазараш го йиш я. Массехк тайпара сомаш хьахул Сурхо тIарча хьунашка. Беркате моттиг я из.
Матенаькъан Илез
№173-174 (12109-110), шоатта, 24 ноябрь, 2018 шу / Суббота, 24 ноября 2018 года